Lancering onderzoek: Nederlandse waakhonden
Ah helder! Dan haal ik dat deel eruit. Even een kortere, meer naar buiten gerichte versie:
Lancering onderzoek: Nederlandse waakhonden juridisch sterk, maar kwetsbaar via benoemingen en budgetten
Op 11 november presenteerde het Instituut Publieke Economie een nieuw rapport over de kwetsbaarheden van rechtsstatelijke waakhonden in Nederland. Het onderzoek, uitgevoerd in opdracht van Stichting Weerbare Democratie, brengt voor het eerst systematisch in kaart hoe negentien cruciale democratische instituties beschermd zijn tegen ontmanteling.
Den Haag, 12 november 2025 – In steeds meer landen worden rechtspraak, waakhonden en publieke media ontmanteld door democratisch verkozen maar autoritair ingestelde politici. Hoe makkelijk zou dit in Nederland kunnen gebeuren? Het nieuwe IPE-rapport toont aan dat vrijwel alle Nederlandse waakhonden een wettelijke basis hebben, maar dat hun onafhankelijkheid in veel gevallen vrij eenvoudig kan worden ingeperkt via politieke benoemingen en budgetbeslissingen.
Wettelijke borging sterk, praktische waarborgen zwakker
Het onderzoek analyseerde negentien organisaties aan de hand van drie criteria: juridische autonomie (wettelijke verankering), organisatorische autonomie (benoemingsprocedures) en financiële autonomie (budgetborging). Voor elke organisatie is een gedetailleerde fiche opgesteld. De resultaten variëren sterk per organisatie.
Opvallende bevindingen:
De Rijksrecherche, Autoriteit Persoonsgegevens, College voor de Rechten van de Mens en Huis voor Klokkenluiders hebben geen eigen beschermd budget en kunnen relatief makkelijk financieel worden gekort
Het Juridisch Loket scoort het laagst: geen wettelijke borging, ministeriële invloed op benoemingen via de Raad van Toezicht, en volledig afhankelijk van een subsidie van Justitie en Veiligheid
De rechterlijke macht kent, ondanks haar cruciale controlerende rol, geen afzonderlijke begroting
Bij de Kiesraad zijn de waarborgen in de benoemingsprocedures relatief gering
Bij CBS en CPB zijn zowel benoemings- als budgetwaarborgen beperkt
De Nationale Ombudsman kent nauwelijks beperkingen in de benoemingsprocedure: de Tweede Kamer benoemt met een gewone meerderheid
Timing cruciaal
"Vrijwel alle waakhonden hebben een wettelijke basis, maar hun onafhankelijkheid kan alsnog worden uitgehold via benoemingen en budgetten," zegt Vinzenz Ziesemer, directeur van het Instituut Publieke Economie. "Met de formatie op komst moeten coalitieonderhandelaars zich bewust zijn: deze budgetten, cruciaal voor onze rechtsstaat, beslaan samen nog geen 0,7% van de rijksuitgaven. Niet duur, maar wel kostbaar."
Het rapport verschijnt op een strategisch moment. Met de kabinetsformatie in voorbereiding biedt dit onderzoek concrete handvatten voor het versterken van democratische instituties. Het onderzoek maakt zichtbaar hoezeer het Nederlandse politieke stelsel berust op informele normen van rechtsstatelijk gedrag door politici.
Vervolgstappen
Stichting Weerbare Democratie blijft de komende periode werken aan het verspreiden van de bevindingen en het ontwikkelen van concrete voorstellen voor versterking van democratische waakhonden.
Het volledige rapport met gedetailleerde fiches per organisatie is onderaan deze pagina te downloaden. Het persbericht is eveneens beschikbaar.
Over het Instituut Publieke Economie
Het Instituut voor Publieke Economie (IPE) is een onafhankelijke denktank die onderzoek publiceert en analyses maakt over economisch beleid. Het instituut maakt complexe onderwerpen toegankelijk voor een breed publiek en draagt bij aan een geïnformeerd maatschappelijk debat.
Over Stichting Weerbare Democratie
Stichting Weerbare Democratie is een fonds en incubator gericht op het versterken van democratische instituties en de rechtsstaat in Nederland. De stichting biedt financiering en praktische ondersteuning aan initiatieven die bijdragen aan een weerbare democratie.
Bijlagen
